سکه‌ای را تصور کنید که در حال حاضر از ارزشی به اندازه صدها دلار برخوردار است، اما ماهیت آن به‌گونه‌ای می‌باشد که از هیچ‌گونه فلز گران‌بهایی از جمله طلا، نقره، پلاتین و ... ساخته نشده و قابلیت نگهداری آن به‌صورت فیزیکی در دست، جیب و یا کیف پول وجود ندارد.
ممکن است با خود بیندیشید که چگونه ممکن است؟ در پاسخ باید گفت که دنیای عظیم رایانه و شبکه گسترده اینترنت که امروزه در مقیاس عظیمی در زندگی شخصی افراد مورد استفاده قرار می‌گیرند این مهم را به‌راحتی و با درجه اطمینان بسیار هنگفتی تحت عنوان "ارز دیجیتال" فراهم آورده‌اند. ارز دیجیتال به مبالغ و به‌طور کلی وجوهی گفته می‌شود که صد در صد در ساختار الکترونیکی قرار داشته و از هیچ‌گونه فرم و یا ماهیتی فیزیکی برخوردار نمی‌باشند. بیت‌کوین (Bitcoin) که در نوشته‌ای پیشتر به تشریح نحوه چگونگی استخراج آن به‌وسیله فرآیند ماین پرداختیم از جمله ابتدایی‌ترین ارزهای دیجیتالی عرضه شده در خانواده Cryptocurrency به شمار می‌رود که فزونی چشمگیر ارزش آن سهم به سزایی را در هجوم افراد به سمت و سوی آن سبب گشته است.
دارایی دیجیتال نامبرده که به‌منظور استفاده همانند وسیله‌ای جهت انجام مبادلات گوناگون مورد طراحی قرار گرفته و از تکنیک‌های بسیار مستحکم Cryptography برای ایمن‌سازی تراکنش‌های صورت پذیرفته استفاده می‌نماید تاکنون توجهات مختلفی را معطوف خود ساخته است. علت اصلی نام‌گذاری دارایی فوق به الگوریتم‌های امنیتی و تحت پوشش قرار دادن طیف عظیمی از انواع ارزهای دیجیتالی مختلف باز می‌گردد.
ظهور دارایی دیجیتالی اشاره شده مستقیماً به طراحی و توسعه سکه‌های بیت‌کوین وابسته بوده و بسیاری ارز دیجیتال فوق را تحت عنوان Cryptocurrency می‌شناسند، اما واقعیت امر آن است که اگرچه مبدأ سرمایه نامبرده به واژه فوق بازگردانی می‌گردد، اما مقصد آن به‌هیچ‌عنوان با آن همخوانی نداشته و در حال حاضر تعداد بیش از پنجاه نوع ارز دیجیتالی مختلف توسعه یافته‌اند که همگی در دسته کریپو کارانسی طبقه‌بندی گشته و از جمله معروف‌ترین آن‌ها می‌توان به بیت‌کوین، لایت‌کوین و اتریوم اشاره کرد. علاوه بر آن ذکر این نکته نیز ضروری است که نحوه استخراج و ارزش ارزهای دیجیتالی مذکور نیز با یکدیگر متفاوت می‌باشند.
اکنون سؤال مهمی که ممکن است برای برخی پیش آید تفاوت‌های موجود در میان ارزهای دیجیتالی با ارزهای واقعی و نقاط مثبت و منفی آن‌ها می‌باشد؟ برای درک بهتر پاسخ این پرسش بهتر است تا تعریف ارز را اندکی با یکدیگر بررسی نماییم. فرض کنید که اسکانسی هزار تومانی را در دست داشته و پس از مراجعه به فروشگاه و انجام خرید، فروشنده جنسی را به همان مبلغ به دست شما داده و از واگذاری محصولات گران‌تر خودداری می‌نماید. حال چه عامل و نکته‌ای تعیین‌کننده ارزش آن جنس و وجه پرداخت شده در قبال آن است؟ مگر یک اسکناس چیزی بیش از یک تکه کاغذ می‌باشد که به‌راحتی می‌توان آن را پاره کرده و یا سوزاند، اما چرا ارزش این تکه کاغذ با کاهش و یا افزایش تعداد صفرهای موجود بر روی آن با تغییر همراه می‌شود؟
ارزش یک اسکناس با عنایت به تعیین ارزشی از جانب سیستم بانکی و قبول آن از جانب بخش عظیمی از افراد موجود در کشور و استفاده‌کنندگان از آن ارز مشخص می‌گردد که این خود تفاوت‌های موجود در بین یک اسکناس هزار تومانی با ده هزار تومانی را هویدا می‌سازد. تولید و ایجاد یک ارز به‌هیچ‌عنوان از سختی خاصی برخوردار نمی‌باشد، کافی است تا شخصی عنوانی را بر یک پول من در آوردی اعمال و سپس به خرج آن مبادرت ورزد که گرایش تدریجی دیگر افراد به وجه مربوطه و استفاده از آن در انجام مبادلات در گذر زمان منجر به تبدیل آن به یک ارز رایج در آن منطقه می‌گردد (هر چند که ارز فوق ممکن است در خارج از آن کشور از هیچ‌گونه ارزشی برخوردار نباشد).
کنترل و هدایت پول و ارز واقعی به‌طور کلی توسط دولت و سیستم بانکی کشور صورت می‌پذیرد. این خود بدان معنی است که قوانین و سازمان‌های موجود در پشت پرده مستقیماً در تغییر ارزش، گردش آن در کشور، تصمیم برای جلوگیری و یا افزایش تزریق پول و ... دست داشته و بنا بر نیاز خود می‌توانند تنظیمات و مقررات را به‌طور کل با دگرگونی همراه سازند، حال سیستم بانکی بسیار ناکارآمد و ناثبات کشوری را تصور کنید که با دولت و سازمان‌های فاسد موجود دست در دستان یکدیگر پیوسته به تغییر دائم ارزش پول رایج آن مملکت مبادرت ورزند که این مهم مستقیماً بر کیفیت زندگی افراد تأثیرگذار می‌گردد.
مثالی دیگری که در این باره می‌توان به آن اشاره کرد جلوگیری از گردش ارزهای رایج و پرمخاطب کشورهای دیگر در سیستم و در میان مردم توسط نهادهای قدرتمند از جمله بانک‌ها می‌باشد. در این حالت مطمئناً به دلیل بر هم خوردن تعادل فاکتور عرضه بر تقاضای حاکم ارزش آن ارز به‌صورت چشمگیری افزایش پیدا کرده و سود هنگفت حاصله مستقیماً به جیب افرادی سرازیر می‌شود که مقدار فراوانی از آن را پیشتر ذخیره‌سازی کرده و در جیب خود دارند، اما دیگر اشخاص نظیر تولیدکنندگان که مبنای اصلی کسب و کار آن‌ها بر پایه آن ارز به پیش می‌رود با تغییر ارزش واحد پولی با شدت دوچندانی در مسیر مشکلات حاصله قرار گرفته و حتی ممکن است تا مرز ورشکستگی نیز حرکت نمایند.
موارد اشاره شده در پاراگراف فوق تنها نمونه‌های کوچکی از ناکارآمدی و مشکلات بسیار فراوان موجود در ارزهای فیزیکی و واحدهای پولی تحت کنترل سازمان‌های گوناگون به شمار می‌روند که نظیر آن‌ها در حال حاضر به‌هیچ‌عنوان در ارزهای دیجیتال به چشم نمی‌خورد.
ارزهای دیجیتالی و به‌طور کلی حوزه Cryptocurrency تحت نظارت هیچ‌گونه سازمان و یا افراد خاصی قرار نداشته و نحوه طراحی و توسعه آن‌ها در واقع به‌گونه‌ای می‌باشد که اشخاص به‌خصوصی از توانایی کنترل و هدایت آن در جهت اهداف مورد نظر خود برخوردار نمی‌باشند (به دلیل ساختار غیرمتمرکز آن و ارسال رونوشتی از تراکنش‌ها به تمامی افراد حاضر در شبکه) که این مهم درست در نقطه مقابل ارزهای فیزیکی قرار دارد. ذکر این نکته نیز ضروری است که اگرچه شبکه فناوری Blockchain فهرست تمامی تراکنش‌های انجام پذیرفته را در ساختاری متمرکز به ثبت می‌رساند، اما نقش‌آفرینی و شرکت افراد مختلف در عملکرد آن ترکیب و بنایی کاملاً غیر متمرکز را پدید می‌آورد. جهت کسب اطلاعات بیشتر به مقاله ذیل مراجعه فرمایید:
"آشنایی با فناوری زنجیره بلوکی (Blockchain) و اصول نهفته در توسعه آن"
وجود و عملکرد ارز دیجیتال Bitcoin که در قالب اولین پول دیجیتالی توسعه یافته در حوزه Cryptocurrency به شمار می‌رود بدون وجود شبکه‌ای گسترده از افراد شرکت‌کننده و تکنیک‌های مستحکمی تحت عنوان Cryptography به‌هیچ‌عنوان امکان‌پذیر نمی‌باشد. پیشتر اشاره شد که ارزهای دیجیتال به دلیل ماهیت آن‌ها از قابلیت هدایت برخوردار نبوده و در حال حاضر تحت کنترل دولت قرار ندارند، این خود بدان معنی است که سازمان‌ها و نهادهای قدرتمند موجود در کشورهای مختلف نظیر بانک‌ها و اشخاص پشت پرده در زمینه‌های همچون دستور به عرضه تعداد بیت‌کوین‌های بیشتر، نظارت بر گردش پول، ردیابی مبالغ موجود در حساب افراد و ... هیچ‌گونه کنترلی را برعهده نداشته و حتی در صورت اقدام به این مهم نیز به دلیل ساختار فناوری Blockchain و مشاهده فهرست تراکنش توسط طیف گسترده‌ای از کاربران حاضر در شبکه عملاً محدودیت‌هایی بسیار هنگفتی را در سد راه خود مشاهده می‌نمایند (اگر به‌نوعی بتوانند شبکه و بلوک‌های آن را دست‌خوش تغییرات قرار دهند).
علاوه بر آن عدم وجود نظارت بر روی شبکه خود بدان معنی است که امکان بررسی تقلب و سوء استفاده‌های مالی نیز امکان‌پذیر نمی‌باشد، بر همین اساس ساختار فناوری بلاک‌چین و خصوصیات تعبیه شده در بطن آن، ارزهای دیجیتال و از همه مهم‌تر تکنیک‌های بسیار قدرتمند Cryptography و نقش‌آفرینی ماینرها و افراد حاضر در شبکه به‌گونه‌ای توسعه یافته است تا انجام اقدامات این‌چنینی عملاً غیر ممکن بوده و از زمان عرضه ارز دیجیتال نامبرده در سال 2009 تا اکنون هیچ‌گونه گزارشی مبنی بر سرقت بیت‌کوین به ثبت نرسیده است. تصور کنید که حجم گسترده‌ای از پول در دست نهادها و سازمان‌های قدرتمندی قرار داشته باشد که از آن تنها در جهت منفعت رسانی و رسیدن به اهداف خود استفاده نمایند، مطمئناً نتیجه فاجعه بار این مهم لازم به توضیح نیست.
نکته دیگری که دقت به آن را در ارزهای دیجیتال باید مدنظر قرار داد تعداد نهایی سکه‌های تولید شده مربوط به آن ارز در دوره طول عمر سیستم می‌باشد. اگر به خاطر داشته باشید پیشتر اشاره شد شبکه بلاک‌چین به‌گونه‌ای توسعه یافته است که تنها 21 میلیون بیت‌کوین را تولید و در اختیار افراد قرار دهد که این رقم در ارزهای دیگری همچون لایت‌کوین برابر با 84 میلیون می‌باشد. این خود بدان معنی است هنگامی‌که تمامی تعداد سکه‌های مربوط به ارز بیت‌کوین توسط ماینرها حفر و در حساب شخصی آنان قرار گرفت، دیگر حتی یک سکه بیشتر نیز توسط شبکه تولید نگشته و مبالغ موجود باید در میان مصرف‌کنندگان به گردش در آیند.
علت وجود چنین مکانیسمی در سیستم تا حدود فراوانی به جلوگیری از بروز مشکلات بسیار شایع موجود در ارزهای فیزیکی بازگردانی می‌گردد. به‌عنوان مثال یک برگ اسکناس هزار تومانی می‌تواند بارها و بارها مورد چاپ قرار گیرد که این خود به ایجاد تورم در دست مردم منتهی می‌گردد، زیرا عملکرد اصلی پول در به گردش در آمدن آن نهفته گشته و اگر به‌عنوان مثال فردی با یک دستگاه پرینتر اقدام به چاپ اسکناس و سپس خرج آن نماید، دیگر وجود نظام‌ها و سازمان‌های بزرگ نظارت بر گردش وجوه از معنی ساقط می‌گردند.
تعداد 21 میلیون بیت‌کوینی که توسط سیستم طراحی شده در طول یک بازه زمانی مشخص ایجاد و عرضه می‌گردند از بروز مشکلاتی همچون تورم جلوگیری کرده و علاوه بر آن در افزایش ارزش آن ارز نیز تأثیرات بسیار به سزایی را مزید بر علت می‌گردد. یک سکه بیت‌کوین در زمان تدوین نوشته فعلی از ارزشی بالغ بر هشت هزار دلار برخوردار می‌باشد، بر همین اساس اگر فردی موفق به یافت پاسخ یک بلوک و افزودن آن به زنجیره بلاک‌چین گشته و تعداد 12.5 بیت‌کوین پاداش آزاد شده توسط آن بلوک را در حساب خود دریافت کند، در دنیای فیزیکی از ثروتی برابر با صد هزار دلار یا به‌عبارتی‌دیگر 322 میلیون و 770 هزار تومان (با نرخ دلار 32.227 ریال) برخوردار می‌باشد. البته باید این نکته را نیز مدنظر داشت که ارزش بیت‌کوین نیز درست همانند ارزهای فیزیکی با تغییر همراه گشته و ارزندگی آن در مقایسه با یک ماه گذشته به اندازه 44 درصد کاهش یافته است (به همین دلیل افراد اخیراً علاقه بیشتری را به سرمایه‌گذاری در دیگر ارزهایی همچون اتریوم از خود نشان داده‌اند).
هنگامی‌که بیت‌کوین برای اولین بار در سال 2009 عرضه گشت، فاکتورهایی از جمله ناشناخته بودن و عدم پذیرش آن به‌عنوان یک ارز مطرح ارزش تعداد چندین سکه را برابر با تنها یک پنی ساخت، اما با گرویدن بیشتر افراد به سمت و سوی آن از اواخر سال 2010 به بعد زیرساخت‌های ارز دیجیتال با تغییرات هنگفتی همراه و ارزش هر بیت‌کوین در حال حاضر به چندین هزار دلار افزایش پیدا کرده است. حال این سؤال مطرح می‌شود که چرا ارزش یک ارز در طی کمتر از یک دهه تا این اندازه با فزونی همراه گشته است؟ پاسخ بسیار ساده است، کمبود عرضه و تراکم درخواست (عدم وجود تعادل در بین فاکتور عرضه بر تقاضا).
ارزش پایین بیت‌کوین در سال‌های ابتدایی ورود آن به عرصه ارزهای دیجیتالی تعداد افراد کمی را ترغیب به ورود به حوزه استخراج بیت‌کوین نمود که این مهم منجر به سنگین‌تر بودن کفه ترازو به سمت عرضه در مقایسه با تقاضا بوده است، علاوه بر آن میزان پاداش بیشتر واریز شده به حساب حفاران با ایجاد هر بلوک از زنجیره (50 بیت‌کوین در ابتدا و کاهش دو برابری آن به ازای حل تعداد بلوک‌هایی به‌خصوص) نیز سهمی را در این موضوع به خود اختصاص داده است، اما گرایش بیشتر افراد به سمت و سوی بیت‌کوین و گسترش دایره قبول کنندگان آن به‌عنوان یک ارز دیجیتالی مطرح، بعلاوه کاهش پاداش به ازای هر بلوک منجر به تراکم بیشتر تقاضا بر عرضه و فزونی چشمگیر ارزش هر سکه بیت‌کوین در طی سالیان اخیر گشت. این مهم در دنیای واقعی نیز صادق بوده و هنگامی‌که وجود محصولی در بازار نایاب شود، قیمت آن با فزونی دوچندانی همراه می‌شود که نمونه بارز آن را هم‌اکنون در بازار بسیار اسفناک کارت‌های گرافیک می‌توانیم مشاهده کنیم.
اکنون یکی دیگر از سوالاتی که ممکن است برای برخی پیش آید نحوه چگونگی استفاده از بیت‌کوین‌های دریافتی می‌باشد. اگر ارز های دیجیتالی تنها در بطن رایانه شخصی و یا شبکه اینترنت وجود داشته و سکه و یا اسکناسی به‌صورت فیزیکی در دستان فرد قرار ندارد، چگونه می‌توان به یک مغازه مراجعه و سپس فرآیند خرید محصولی را با استفاده از آن به انجام رساند؟ مگر خرید اجناس نیازمند واگذاری پول نمی‌باشند؟
در پاسخ باید گفت که دنیای نوین فعلی و پیشرفت‌های شگرف شبکه گسترده اینترنت امروزه استفاده از اسکناس و وجوه نقدی را با کاهش چشمگیری همراه ساخته و بیشتر افراد را به سمت و سوی استفاده از بسترهای مختلف سوق داده است. کارت بانکی که در دستان شما قرار داشته و با مراجعه به مغازه و خرید محصولی اقدام به کارت کشیدن و یا انتقال مبلغی به‌صورت کارت به کارت می‌نمایید مگر اسکناس و یا پولی را به‌صورت فیزیکی به دست فرد فروشنده می‌رساند؟ آیا حساب شخصی شما در بانک که با استفاده از رویه‌هایی همچون دریافت موجودی، تلفن‌بانک، نرم‌افزار و ... تنها مقداری را به شمار اعلام می‌نماید چیزی بیش از یک عدد مجازی است که توسط بانک تحت سرمایه‌گذاری پشتیبانی می‌شود؟ آیا مبلغ موجود در حساب بانکی بیانگر وجود پولی به‌صورت فیزیکی در دستان شما است؟ اگر روزی بانک مربوطه ورشکست شده و یا اقدام به انجام اعمالی همچون چپاول و قارت اموال افراد نماید، سپرده‌گذاران با مراجعه به آن می‌تواند دارایی خود را دریافت نمایند؟
پاسخ تمامی سؤالات فوق نحوه چگونگی استفاده از ارز های دیجیتالی را به وضوح روشن می‌نماید. در سال 2010 که سکه بیت‌کوین همچنان از ارزش پایینی برخوردار بوده است، فردی به نام لَزلو در طی انجام مکالمه‌ای با شخصی در انگلستان به توافق در خصوصی انتقال تعداد 10 هزار بیت‌کوین به حساب شخصی وی در صورت سفارش پیتزایی از رستوران محل زندگی او و ارسال سفارش درب منزل رسید. این نمونه از جمله ابتدایی‌ترین خریدهای انجام پذیرفته در دنیای واقعی با استفاده از ارز دیجیتال بیت‌کوین به شمار می‌رود که برخی عنوان پیتزای 8 میلیون دلاری را بر آن نهاده‌اند. چه کسی فکرش را می‌کرد که ارزش تعداد 10 هزار بیت‌کوین روزی به بالغ بر هشت میلیون دلار افزایش پیدا می‌کند؟
استفاده از ارزهای دیجیتال محبوب حال حاضر نظیر بیت‌کوین در خریدهای اینترنتی بسیار مورد استفاده قرار گرفته و فروشگاه‌هایی توسعه یافته‌اند که اجناس خود را تنها با استفاده از پرداخت وجه به‌صورت بیت‌کوین به فروش می‌رسانند. شدت این مهم به‌خصوص در بخش‌های تاریک و عمیق شبکه گسترده اینترنت (Dark Web و Deep Web) به‌منظور دسترسی به محصولاتی همچون سلاح‌های جنگی، نرم‌افزارهای غیرقانونی، فعال‌سازهای عناوین مختلف و ... که خرید و فروش آن‌ها در حالت عادی مشکل به نظر می‌رسد نیز بسیار بیشتر می‌باشد. علاوه بر آن برخی از ویروس‌ها و برنامه‌های باج‌افزار همچون WannaCry و Petya که اطلاعات شخصی افراد را رمزگذاری نموده و دسترسی مجدد به آن‌ها را منوط به واریز مبلغی به حساب شخصی سازندگان نرم‌افزار مخرب می‌نمایند نیز اغلب سوء استفاده خود را بر پایه ارزهای دیجیتالی بیت‌کوین صورت می‌دهند.
البته شایان ذکر است که همان‌طور که پیشتر نیز اشاره شد، خرید و فروش محصولات معمولی و روزمره افراد با به‌کارگیری بیت‌کوین نیز کاملاً امکان‌پذیر بوده و این مهم تنها منوط به سوء استفاده و ... نمی‌شود. برخی از توسعه دهندگان ارزهای دیجیتالی همچون فدرکوین (FeatherCoin) نیز فروشگاه‌های مخصوص به خود را راه‌اندازی نموده‌اند که عملیات خرید اجناس تنها به‌صورت دیجیتالی و با استفاده از ارز همان کمپانی صورت می‌پذیرد.
در انتها ذکر این نکته نیز خالی از لطف نیست که ورود به دنیای پهناور ارز های دیجیتال و استفاده از آن‌ها با عنایت به ساخت یک حساب کاربری تحت عنوان کیف پول (Wallet) و سپس واریز ارز مربوطه (بیت‌کوین، ریپل، لایت‌کوین و ...) به درون آن با اقدام به انجام فرآیند ماین و یا خرید سکه (از بسترهایی همچون Coinbase.com) با استفاده مبالغ فیزیکی مانند دلار صورت می‌پذیرد. همچنین بستر نامبرده امکان تعویض و تبدیل بیت‌کوین به ارز رایج دلار و ... را نیز فراهم می‌آورد.
